Park Narodowy Bory Tucholskie

Bory Tucholskie – jedyny taki park narodowy

Wielki kompleks leśny z fragmentami pierwotnej puszczy, stanowiskami rzadkich, zanikających roślin i ostoją rzadkich gatunków zwierząt i ptactwa, poprzecinany meandrującymi rzekami, z licznymi jeziorami – wszystko to znajduje się na 250 tysiącach hektarów w przylegających do siebie województwach pomorskim i kujawsko-pomorskim. W 1996 roku wyodrębniono niespełna 2 proc. hektarów gruntów, będących własnością Skarbu Państwa, na których utworzono Park Narodowy Bory Tucholskie.

Położenie, krajobraz

Park znajduje się w całości na terenie województwa pomorskiego, w granicach gmin Brusy i Chojnice. Z ponad 4,5 tys. hektarów jego powierzchni 83 proc. stanowią lasy. Granice parku obejmują 21 jezior. Siedem z nich: Zielone, Jeleń, Bełczak, Główka, Płęsno, Skrzynka i Mielnica, połączone są ze sobą strugą, która wypływa z Jeziora Ostrowitego i wpada do Jeziora Charzykowskiego (stąd nazwa Struga Siedmiu Jezior). Łącznie z jeziorami ma ona długość około 14 kilometrów i należy do najczystszych – znajduje się w II klasie czystości.

Rośliny

Flora Borów Tucholskich jest bogata i urozmaicona. Na terenie Parku występują porosty, mchy, grzyby, glony i rośliny naczyniowe. Można tu spotkać gatunki pospolite, ale także rzadkie i zagrożone wyginięciem, np. grzyby: nazimek białawy (Albatrellus ovinus) czy purchawka wrzosowiskowa (Lycoperdon ericaeum). Wśród porostów występują tu najpospolitsze chrobotki, choć między nimi także unikaty, np. chrobotek alpejski (Cladonia stellaris). Można znaleźć reliktowe gatunki mchów i wątrobowców, jak np. mszar nastroszony (Paludella squarrosa), nastroszek kędzierzawy (Ulota crispa), a także zagrożone wymarciem: bagniczka pływająca (Clapodiella fluitans) i torfowce – brunatny (Sphagnum fuscum) i brodawkowaty (Sphagnum papillosum).

Rośliny naczyniowe reprezentowane są przez dość znaczną liczbę gatunków występujących sporadycznie na innych obszarach Polski. Wśród nich występują również gatunki reliktowe: bagno zwyczajne (Ledum palustre), bażyna czarna (Empetrum nigrum) czy zimoziół północny (Linnaea borealis). Obfita jest też roślinność wodna w licznych jeziorach, głównie lobeliowych; nazwę tę wzięły one od lobelii jeziornej (Lobelia dortmanna) – zimozielonej rośliny reliktowej. Poza tym występują m.in.: poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), elisma wodna (Luronium natans) i grążel żółty (Nuphar lutea).

W Borach Tucholskich można spotkać wiele gatunków roślin znajdujących się pod ścisłą ochroną i posiadających kategorię zagrożenia, wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Zaliczają się do nich rośliny owadożerne, w tym rosiczki (Drosera), występujące w trzech podgatunkach: okrągłolistna, pośrednia i długolistna, widłaki (Lycopodiophyta), a wśród roślin wodnych mięsożerny pływacz zwyczajny (Utricularia vulgaris) i grzybień biały (Nymphaea alba), bardziej znany jako nenufar albo lilia wodna.

Na obszarze Borów wydzielone zostały rezerwaty przyrody, w których znajdują się stanowiska roślin chronionych. Takimi są m.in. Ustronie (3,87 ha) – fragment naturalnego lasu liściastego z przewagą jarzębu brekini, buka i olchy, Torfowisko nad Jeziorem Mętne (53 ha) – trzęsawiskowe torfowisko przejściowe z obfitym stanowiskiem brzozy niskiej, Osiny (21 ha) – torfowisko, na którym występują rosiczki i rzadkie gatunki storczyków, Cisy nad Czerską Strugą (17,19 ha) – stanowiska cisa pospolitego, obejmujące samosiewy i nasadzenia z XIX wieku i Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego (37 ha) – fragment pierwotnej puszczy z największym stanowiskiem cisów w Europie (około 4000 drzew), a wśród nich najgrubszy (250 cm w obwodzie) i zapewne najstarszy, liczący sobie około tysiąca lat „Chrobry”.

Zwierzęta

Fauna Borów Tucholskich liczy prawie 200 gatunków kręgowców i ponad 1300 bezkręgowców. Wśród kręgowców najwięcej gatunków reprezentują ptaki – 113 lęgowych i przelotnych, w tym 98 objętych ścisłą ochroną. Symbolem Parku jest głuszec, niegdyś licznie w Borach występujący, później niemal całkowicie wytępiony, obecnie w trakcie reintrodukcji. Większe skupiska niektórych gatunków objęte zostały rezerwatami: Bagno Grzybna i Bagno nad Stążką – żurawia, a Czaplowisko Wysoka i Czapli Wierch – czapli siwej. Środowisko Borów jest rajem dla gatunków owadożernych, licznie tu występujących. Bytują tu także stosunkowo rzadkie gatunki, jak zimorodek, puchacz, lelek kozodój, bielik, błotniak stawowy czy dzięcioł duży.

Ryby występują w 28 gatunkach. Wśród ryb spokojnego żeru dominują płoć, karaś, lin, kleń i leszcz, a drapieżnych – okoń, szczupak i węgorz. W Jeziorze Ostrowite jako jedynym w Borach Tucholskich występuje sielawa i sieja. Dwa gatunki żyjące w tutejszych jeziorach – koza i różanka – objęte są całkowitą ochroną.

Wśród 11 gatunków płazów można w Borach spotkać takie unikaty jak kumak nizinny, traszka grzebieniasta, żaba śmieszka i rzekotka drzewna. Najmniej liczną gromadą są gady – zaledwie 5 gatunków: zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna i żmija zygzakowata. Nie stwierdzono obecności żółwia błotnego.

Ssaki są w Borach dość liczne – 38 gatunków, w tym 4 owadożerne, 9 nietoperzy, 2 zajęczaki, 10 gryzoni, 10 drapieżnych i 3 parzystokopytne. 15 gatunków objętych jest ścisłą ochroną, występują także zwierzęta łowne. Przy sporej dozie szczęścia można natknąć się na rzadkości: borsuka, ryjówkę malutką, nocka łydkowłosego, tchórza, wydrę, wyjątkowo wilka.

Spośród gatunków inwazyjnych na terenie Parku bytuje norka amerykańska i jenot, a w jeziorach rak pręgowaty. W odróżnieniu od raka szlachetnego, który żyje wyłącznie w wodzie czystej i dobrze natlenionej, rak pręgowaty może bytować także w wodach pozaklasowych. Jego obecność nie może być więc wyznacznikiem czystości wody.