Duże znaczenie dla kultury polskiej Pomorza posiadały niektóre siedemnastowieczne klasztory z chwilą, gdy niemiecki element ludnościowy przechodził w szeregi reformacyjne. Stanisław Hozjusz, wielki humanista, biskup chełmiński i warmiński sprowadził do Bransberku (Braniewo) jezuitów, którzy założyli słynne na owe czasy seminarium papieskie, które odegrało doniosłą rolę w dziejach wychowania kleru, zwłaszcza w XVII w.
Z tego środowiska wywodził się Jakub Hasiusz (Jakub Hasjusz), słynny polski kaznodzieja. Urodził się w Tucholi (I poł. XVII w.). Po ukończeniu seminarium braniewskiego powrócił początkowo do rodzinnego miasta. Książę Albrecht Stanisław Radziwił, ówczesny starosta tucholski (1632-1656) opuszczając Tucholę i urząd przeniósł się do Nieświeża, zabrał dobrze zapowiadającego się kaznodzieję ze sobą.
Hasiusz był wspaniałym retorem. Jego żarliwe kazania, pełne obywatelskiej troski ze względów wartości społecznych i literackich zostały wydane drukiem.
Były to: „Kazania na dzień wyznaczony P.Jana Karola Chodkiewicza w ks. lit. hetmana najwyższego, miane w Nieświeżu, r.1622″ i ” Kazania na exeqwie Mikołaja Bogusława Bratoszyna Zenowicza z domu Deszportów, kasztelana płockiego, czeczerskiego propoyskiego etc., starosty, wygłoszone w smorgońskim kościele”. Wszystkie swoje mowy upiększał pełnymi mądrości przysłowiami i wierszami.
W tym samym czasie w Oliwie pod Gdańskiem żył i działał drugi zasłużony dla polskiej kultury duchowny – Aleksander Kęsowski, herbu Poraj, urodzony w Kęsowie pod Tucholą, syn Stanisława i Buszkowskiej. Pochodził z osiadłej w Polsce (około XIII w.) spolszczonej rodziny niemieckiej Batzendorffów.
Po ukończenej nauce wstąpił do polskiego klasztoru cystersów w Oliwie, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie. W 1636 r. mianowany został szafarzem, a w 1641 r. opatem tego klasztoru. Za jego przyczyną klasztor ten utrzymywał i stale wzbogacał swoją bibliotekę. Kęsowski wydał kilka prac naukowych o religijnej treści, prowadził szeroką korespondencję w języku polskim i łacińskim.
Przez swoją działalność polityczną przyczynił się do przeprowadzenia pokojowych rokowań oliwskich 3 maja 1660r. Pełnienie funkcji opata pozwoliło mu odrestaurować i rozbudować budynki klasztorne oraz wybudować szpital w Oliwie i kościół w Starzynie.
Opracowano na podstawie książki „Wybitni, niepospolici, zasłużeni” M. Ollick, wyd. MBP w Tucholi
