System nawodnień – Wielki Kanał Brdy, Mały Kanał Brdy, Fojutowo, Zapora Mylof
W XIX wieku Bory Tucholskie wchodziły w skład Królestwa Pruskiego. Po wojnie napoleońskiej pokonany król Fryderyk Wilhelm III schronił się w niewielkiej osadzie pośród lasu. Legenda głosi, że w zamian za udzielenie schronienia postanowił ułatwić życie codzienne jej mieszkańcom i wybudował Wielki Kanał Brdy. Tymczasem prawda jest nieco inna…
Bezsporne jest, że owa osada przybrała nazwę Königs Ort, czyli Miejscowość Króla. Obecnie zwie się Konigort. Jednak budowę kanału rozpoczęto w 1842 roku, a wówczas król rozstał się już był ze światem. Zapora została postawiona w 1848 roku w celu nawodnienia dzisiejszych Czerskich Łąk, w owych czasach świeżo wykarczowanego fragmentu lasu i spławiania pozyskiwanego drewna. Na karczowiskach założono pola uprawne, na których rosło zboże na potrzeby armii pruskiej.
Zapora – Mylof
Nazwę „Zapora” ustanowiła niegdyś Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych w ramach spolszczania nazw niemieckich. Później przywrócono jej nazwę Mylof, spolszczając pisownię nazwy niemieckiej Mühlhof (siedziba młyna). Nie do końca wiadomo, jaka jest jedyna oficjalna nazwa zapory; funkcjonują równolegle dwie – Zapora i Mylof, tak samo w odniesieniu do sztucznego jeziora. Po młynie nie ma śladu, za to zapora jest najstarszą tego typu budowlą w Polsce. Spiętrzyła ona wodę do 12 metrów. Jej innowacyjność polegała na unikatowym systemie przelewowym w postaci przelewu skarpowego długości około 50 metrów.
Cel budowy kanału Brdy
Wielki Kanał Brdy stanowi jakby dodatkową, równolegle płynącą rzekę, która z Brdy wypływa i do niej uchodzi w niższym odcinku. Zapytałby ktoś, jaki był cel katorżniczej przecież pracy w czasach, kiedy nie istniały koparki i inne maszyny budowlane, a ziemię z wykopów robotnicy ręcznie ładowali na ciągnione przez konie wózki.
Otóż zamysł był taki, aby na całym odcinku kanału utrzymać stały poziom lustra wody, który w rzece stopniowo opada wraz z jej biegiem w dół. Wraz z długością kanału zwiększa się różnica poziomów pomiędzy kanałem a rzeką w miejscu ich połączenia. Energię spadającej wody można wykorzystać do różnych celów.
Rybne przysmaki
W latach 70. XX wieku na kanale wybudowano czynną do dziś dużą hodowlę pstrągów, a w Mylofie jest restauracja serwująca przysmaki rybne. Obecnie zakład rozszerzył produkcję o karpie i jesiotry, wytwarza się tam też konserwy rybne i prowadzi prace wylęgowo – zarybieniowe.
Szerokość kanału wynosi około 20 metrów, długość około 21 km, a głębokość około 1,5 metra, choć zdarzają się przepłycenia nawet poniżej metra. Ściany kanału są konstrukcjami ziemnymi, zaś zabudowa hydrologiczna wzdłuż brzegów jest ceglano-kamienna, wzmacniana watą szklaną i wapnem.
Akwedukt w Fojutowie
W odległości około 15 km do ujścia mamy prawdziwe perełki architektury hydrologicznej – trzy akwedukty. Największy z nich (także największy w Polsce) znajduje się w Fojutowie. Ma szerokość 75 metrów. Pruscy budowniczowie wzorowali się na technice akweduktów rzymskich. Okazała konstrukcja zbudowana została z cegły i kamienia, z zastosowaniem zaprawy wapiennej waty szklanej i lepiku. Poniżej kanału przepływa Czerska Struga. Jej skrzyżowanie z Wielkim Kanałem Brdy można obserwować ze znajdującej się przy akwedukcie 15-metrowej wieży widokowej. Jest ona zbudowana z drewna na betonowym fundamencie, zadaszona, oświetlana elektrycznie, a powierzchnia tarasu widokowego wynosi 60 m.kw.
Wstęp wolny! Obok znajduje się plac zabaw. Atrakcją turystyczną jest zajazd z bogatą ofertą rozrywek: aquapark, basen kryty i odkryty, wypożyczalnia sprzętu wodnego, organizacja spływów kajakowych. W najbliższej przyszłości zostanie otwarty skansen. W sezonie zimowym można korzystać ze stoku narciarskiego.
Pozostałe akwedukty
Nad Kanałem Węgornia, 8 km do ujścia, widzimy drugi z akweduktów. Nie tak okazały jak ten w Fojutowie, przeprowadza Kanał Nawadniający nad Wegornią. Trzeci akwedukt, na Kanale Nawadniającym, około 5 km od ujścia, biegnie nad ciekiem łączącym jeziora Grzybiec i Białe.
Mały Kanał Brdy
W osadzie Barłogi znajduje się zbiornik retencyjny. Tam kończy się Wielki Kanał Brdy, a zaczyna Mały Kanał Brdy, uchodzący do rzeki w miejscowości Zielonka oraz Kanał Węgornia, wpadający do jeziora Białego; stamtąd wypływa Bielska Struga – dopływ Brdy. Mały Kanał ma długość około 10 km, szerokość około 9 metrów. U jego ujścia funkcjonuje Mała Elektrownia Wodna Zielonka o mocy 500 kW, wykorzystująca 20-metrowy spad wody.
Tajemniczy 'Suchy Kanał’
Nie można pominąć tzw. suchego Kanału Brdy, znajdującego się w osadzie Barłogi. Jest to odnoga kanału o długości około 450 metrów. Miała być kontynuacją budowy Wielkiego Kanału, który według pierwotnych założeń miał uchodzić do rzeki Wdy w pobliżu jeziora Żur pod Tleniem. Budowy jednak – z niewiadomych przyczyn – nie ukończono.
