Raciąż – historia na wyspie
Na zachodnim krańcu Borów Tucholskich, w otoczeniu jezior Raciąskiego, Rudnica i Przylonek, położona jest wieś Raciąż. Jest zaciszną, letniskową wsią, znajdującą się w oddaleniu od głównych dróg. Posiada też atrakcje turystyczne, jakich nie ma w tej części Pomorza Gdańskiego.
Grodzisko
W odległości około 3 km od centrum wsi, na granicy województw kujawsko-pomorskiego i pomorskiego znajduje się jezioro Śpierewnik. Na nim, w południowej części, położona jest wyspa o powierzchni 1,760 ha. Odkryto tam fragmenty wczesnośredniowiecznego, owalnego grodziska z XII wieku. Chronione ono było pierścieniowatym wałem.
Najwcześniejsze odkryte ślady osadnictwa w Raciążu wskazują na neolit. Świadczą o tym wykopaliska – naczynia o charakterystycznej „baniastej” formie z rozchylonym kołnierzem, wytwarzane w Europie w latach 3700 – 1900 p.n.e.
Inny materiał ceramiczny, świadczący o obecności łużyckiej warstwy kulturowej, wskazuje też na epokę brązu (1700 – 700 p.n.e.). Natomiast wykopaliska z VII – X wieku n.e. dowodzą, że przed budową grodziska osada miała charakter otwarty, nieobronny.
Pierwszy zapis o grodzie w Raciążu pochodzi z 1178 roku. Dokonał go książę Sambor, a dotyczył dziesięcin dla klasztoru cystersów w Oliwie. Przez następne kilkadziesiąt lat gród był niewielki, otoczony płytką fosą i pojedynczym wałem; zdążył już ucierpieć podczas wojny Bolesława Krzywoustego o Pomorze Gdańskie (1109-1116), kiedy został podpalony.
W roku 1256 gród został zniszczony po zdobyciu go przez Przemysła I w walkach ze Świętopełkiem. To wydarzenie uważane jest za koniec pierwszego okresu rozwoju Raciąża i początek okresu drugiego. Gród został odbudowany przez młodszego z synów Świętopełka, Warcisława. W tym czasie Raciąż rozkwitł.
Umocniono go wysokim wałem, który połączono z mniejszym wałem drewnianym pomostem. Rozwinęła się typowa obronna zabudowa – budynki, wszystkie podpiwniczone, rozmieszczono wzdłuż wałów, z przylegającą do nich jedną ścianą. Majdan był pusty. Natomiast po drugiej stronie wału zewnętrznego w XII wieku założono przygrodowy cmentarz, na którym odnaleziono ślady 37 pogrzebów. Nie jest wykluczone, że pośrodku cmentarza znajdował się drewniany kościoł. Wskazuje na to wolna przestrzeń między grobami. Jednak nie stwierdzono śladów świątyni.
Ważny ośrodek gospodarczy
Raciąż jako gród kasztelański był ważnym ośrodkiem gospodarczym. Znaleziska świadczą o dobrze rozwiniętym rzemiośle kowalskim, ciesielskim, a także o znajomości zagadnień przechowalnictwa żywności. Odkryto bowiem ocembrowany obiekt, głęboki na około 6 metrów, z dnem tuż nad poziomem jeziora, a na dnie obiektu szkielety dwóch sztuk bydła i gliniane naczynie, w którym mogła znajdować się substancja, wydzielająca opary spowalniające proces rozkładu.
Gród, znajdując się na szlaku z Wielkopolski do Gdańska, był też istotnym miejscem postoju i ośrodkiem wymiany handlowej. Wykopaliska i zapisy zgodne są co do faktu, że Raciąż stanowił w okresie swojego rozkwitu prężny ośrodek władzy feudalnej, zarówno świeckiej, jak i kościelnej.
W tym czasie rozwinął się inny ośrodek – w Tucholi, przez co Raciąż zaczął tracić na znaczeniu. W 1305 roku nastał w nim kasztelan kaliski Piotr Święca, a dwa lata później jego synowie sprzedali gród Krzyżakom. Ci nazwali go Reetz, a w 1330 roku włączyli do komturii tucholskiej. W tym samym roku Raciąż został strawiony przez pożar, a nazwa ta została nadana wsi położonej na stałym lądzie, na południowy wschód od grodu.
Rekonstrukcja
W dniu 6 czerwca 2012 roku nastąpiło uroczyste otwarcie zrekonstruowanego średniowiecznego grodziska Raciąż na jeziorze Śpierewnik. Odbudowa została sfinansowana w 65% ze środków pochodzących z Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, oraz w 35% z budżetu gminy Tuchola, która także opracowała projekt. Łączny koszt rekonstrukcji wyniósł 247 tys. złotych.
Zrekonstruowana została brama wjazdowa z częścią ogrodzenia, wykonano wizualizację zabudowań, lokalizacje obwarowań i cmentarzyska. Zwiedzający mogą zapoznać się z ważniejszymi wydarzeniami z historii grodu i opisami obiektów dzięki tablicom informacyjnym. Ścieżki mają łączną długość 1830 metrów. Jest też pomost łączący wyspę ze stałym lądem, most międzywałowy, a także wydzielone miejsce odpoczynku – ławki i stoły.
Turystyka w okolicy
Położenie z dala od ruchliwych szos i tras przelotowych, wśród jezior, bliskość lasów i czyste powietrze przyciągają do Raciąża turystów. Znajdują się tu ośrodki wczasowe, dysponujące wielomiejscowymi bazami noclegowymi, polami namiotowymi i obiektami sportowymi.
Rozwinięta jest także agroturystyka. Nad jeziorem Rudnica mieści się kąpielisko strzeżone z plażą i wypożyczalnią sprzętu wodnego, czynne od 1 lipca do 31 sierpnia. Do dyspozycji turystów jest również niewielki motel z restauracją i obiekty małej gastronomii. Latem i jesienią chętnie przyjeżdżają tu grzybiarze, a nad jeziorami wypoczywają wędkarze. Coroczną atrakcją Raciąża jest lipcowy kiermasz sztuki ludowej, na którym wystawiają swoje prace liczni miejscowi twórcy.
Zwiedzanie grodziska
Zwiedzanie grodziska w Raciążu jest bezpłatne. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że rejon grodziska silnie ucierpiał podczas sierpniowych nawałnic w 2017 roku i dostęp do grodziska jest teraz utrudniony.
Aktualne informacje znajdują się na oficjalnej stronie Grodu Raciąż
Zdjęcie pochodzi z portalu aktywnawies.pl
