Czasy prehistoryczne

Zarys historii gospodarczej powiatu tucholskiego

Henryk Jabłoński

Najstarsze ślady osadnictwa ludzkiego w naszym regionie (dorzecze Brdy) pochodzą z przed około 10000 lat p.n.e. Są to znaleziska harpunów z Osowej Góry i Lisiego Ogona, które co prawda nie pochodzą z naszego powiatu, ale z na tyle bliskiego sąsiedztwa, że nie ma powodu przypuszczać iż ludzie, którzy je zostawili akurat nasz powiat omijali.

Trzeba bowiem stwierdzić, iż znalezisk archeologicznych na naszym terenie jest mało i często są one przypadkowe. Powoduje to konieczność opierania się o znaleziska z terenów sąsiednich. Ponieważ Brda obok Wisły i Noteci stanowiły wtedy ważną drogę wymiany kulturalnej, możemy przypuszczać, że te znaleziska z terenów Brdy które znajdowano w powiatach sąsiednich, mogą nam posłużyć do określenia kultury materialnej ludzi z interesującego nas powiatu (oczywiście w połączeniu z miejscowymi odkrywkami archeologicznymi).

Jak już powiedzieliśmy osadnictwo na tych ziemiach rozpoczęło się w jakiś czas po ustąpieniu z tych terenów lodowca tj. około 12000 lat temu. Pojawili się tu myśliwi i rybacy ze wschodnich wybrzeży Bałtyku reprezentujący tzw. kulturę kundajską, osiedlający się głównie nad jeziorami i rzekami. Przypuszcza się, że była reprezentowana również ludność kultury tardenuaskiej.

Ludzie ci żyli głównie z myślistwa i rybołówstwa, czasami hodując psy i owce. Tak było aż do neolitu (3000 – 1800 p.n.e.) kiedy to nieustanne migracje ludności naszej części Europy w różnych kierunkach doprowadziły do osadnictwa w powiecie tucholskim ludności znającej już uprawę roli. Umiejętność ta trafiła na te tereny najprawdopodobniej już z ludnością kultury ceramiki wstęgowej jednak brak jest na to materialnych dowodów. Natomiast są udokumentowane znaleziska m. in. w Piastoszynie, Minikowie, Nowym Młynie i Żalnie świadczące o pobycie na tych ziemiach ludności kultury pucharów lejkowatych (pochodzącej z Jutlandii).
Ludność ta przyniosła ze sobą umiejętność uprawy roli i starannej obróbki narzędzi kamiennych i krzemiennych.

Z końcem omawianego okresu pojawiła się ludność (na terenie całej Polski) koczownicza posługująca się końmi, nazwana ludnością kultury ceramiki sznurowej, która jest uważana za praindoeuropejczyków. W naszym powiecie nie ma co prawda stanowisk archeologicznych z tej kultury, ale są prawie we wszystkich sąsiednich powiatach, a więc trudno przypuszczać żeby ich kultura nie wywarła na nasze ziemie żadnego wpływu.

Z końcem neolitu cała ta mieszanka ludnościowa osiadła na interesującym nas terenie. W osiemnastym stuleciu p.n.e. pojawia się również na naszym terenie miedź, a wkrótce potem jej stop z cyną czyli brąz. W tym czasie na ziemie interesującego nas przyszłego powiatu mają wpływ dwie sąsiednie grupy ludności tj. grupa iwieńska i grupa grabska. Z lat między 1600, a 1400 p.n.e. pochodzi siekierka brązowa znaleziona w Tucholi w końcu XIX w n.e.

Od około XIII w p.n.e. pojawia się na naszych terenach wybitne rolnicza ludność kultury łużyckiej uważana przez niektórych uczonych za Prasłowian. Obok uprawy roli zajmowała się hodowlą bydła garncarstwem, tkactwem, kowalstwem i odlewnictwem. Wprowadziła też zwyczaj palenia zwłok zmarłych i chowania w grobach popiołu i nie spalonych szczątków kostnych w popielnicach, a obok popielnic naczyń z pożywieniem dla duszy zmarłego.

Od około X w. p.n.e. pojawiają się na tych ziemiach importowane wyroby metalowe, ale ich rozpowszechnienie następuje dopiero od momentu opanowania techniki wykonywania narzędzi żelaznych tj. gdzieś od około 750 r. p.n.e. W tym czasie na północ od powiatu tucholskiego tworzy się ludność grupy kaszubskiej, tj. kultury grobów skrzynkowych, która w V w p.n.e. rozprzestrzeni się również na nasze tereny.

Po przemieszaniu się z miejscową ludnością powstaje w IV w. p.n.e. (do II w. p.n.e.) kultura grobów kloszowych. W tym okresie zaznacza się również na naszym terenie wpływ Celtów zwłaszcza w wytwarzaniu i rozpowszechnieniu wyrobów żelaznych. Celtowie przychodzili od południa natomiast od północy da się zauważyć wpływy skandynawskie, które w zetknięciu z ludnością Kaszub wytworzyły tzw. grupę oksywską w orbicie wpływów, której znalazły się ziemie Pomorza Wschodniego.

Od około I w. n.e. ziemie powiatu tucholskiego znalazły się na drodze kupców rzymskich idących z południa na północ po bursztyn i drużyn skandynawskich atakujących i przemieszczających się z północy na południe. Około II w n.e. drużyny te w których widzi się Gotów i Gepidów opanowują Pomorze Wschodnie, Ziemię Chełmińską i część Kujaw i Wielkopolski. O ich pobycie świadczą głównie groby z nie spalonymi zwłokami i darami grobowymi.

W źródłach rzymskich mowa jest o plemieniu Wenedów żyjących nad Wisłą i Bałtykiem, a nie wspomina się o państwach gockich. Znaleziska z tego okresu odnotowujemy w Bysławku i w Tucholi (m. in. monety rzymskie z III w. n.e.). W III w. n.e. Goci i prawdopodobnie część ludności autochtonicznej wywędrowuje na południowy-wschód nad M. Czarne. Utrzymują jednak nadal stosunki handlowe z naszym terenem. Po „wędrówce ludów” tj. od wieku VI na ziemiach polskich zaczynają się pojawiać w dużej ilości grody i osady przy grodziszczach.

Obszerne (do stu metrów średnicy) otoczone drewniano – ziemnym wałem o wysokości często powyżej 10 m wyrastają jak „grzyby po deszczu”. Na terenie przyszłego powiatu tucholskiego znajdujemy je w Kęsowie i w Raciążu (tzw. grody nizinne) i w Gostycynie na cyplu morenowym nazywanym Burchad. Powstają też osady otwarte np. w okolicy Klonowa i Żalna.

W tym czasie nasze tereny znalazły się na pograniczu terenów zamieszkiwanych przez ludność należącą do kultury pomorskiej (cmentarzyska kurhanowe) w płn. – zach. części powiatu i grupy kujawsko-chełmińskiej kultury łużyckiej (groby płaskie) na południu i zachodzie powiatu. Groby kurhanowe znajdujemy w okolicach Raciąża i Kęsowa, na południe od tych miejscowości groby płaskie. Ludność z południa była ludnością rolniczą. Ludność z północy miała charakter leśno – rybacki.

Autor: Henryk Jabłoński