Gdzie leżą Bory Tucholskie?
Granice Borów Tucholskich.
Źródło: W. Szkulmowska – „Sztuka Ludowa w Borach Tucholskich”, wyd. PWR, 2003 r.
Mapę opracował: J. Umiński
Żeby odpowiedzieć na to pytanie musimy najpierw zastanowić się nad samym pojęciem Bory Tucholskie. Myśląc o Borach Tucholskich musimy rozróżnić zarówno termin odnoszący się do krainy geograficznej, jak i etnograficznej.
Bory Tucholskie – obszar geograficzny i przyrodniczy
W pierwszym przypadku jest to pojęcie obejmujące dość sporą przestrzeń Polski północnej, drugim po Puszczy Białowieskiej zalesionym obszarem kraju.
Pojęcie to często jest tożsame z Równiną Tucholską (i taki termin możemy często spotkać w publikacjach geograficznych), która jest jednym z subregionów Pojezierza Pomorskiego i położona jest w dorzeczu rzek Brdy i Wdy. Bory Tucholskie położone są na terenie dwóch województw: kujawsko-pomorskiego oraz pomorskiego.
Obszar Borów szacuje się na około 2700 kilometrów kwadratowych i stanowi on głównie płaską równinę sandrową, choć jest on urozmaicony licznymi rynnami, wytopiskami, wydmami, dolinami rzecznymi oraz wzgórzami morenowymi, które z kolei są pozostałościami po działalności lodowca.
Zmiany, które nastąpiły na przestrzeni wieków w środowisku naturalnym sprawiły, że dziś nie ma tutaj pierwotnej puszczy, w której przeważały buki, graby, dęby czy lipy. Puszczy, którą zamieszkiwały m.in. tury, niedźwiedzie, wilki, a nawet łosie.
Jakie czynniki spowodowały zmianę charakteru tego obszaru?
Dawna Puszcza Tucholska, na skutek przetaczających się przez nią wojen i długotrwałej nieprzemyślanej gospodarki leśnej, już dawno utraciła swój puszczański charakter. Dziś przeważa tutaj drzewostan sosnowy, najczęściej w charakterze jednolitego boru sosnowego. Na szczęście, gdzieniegdzie ostały się nieliczne już relikty dawnej, zróżnicowanej, puszczańskiej szaty leśnej, są one najczęściej zamienione w rezerwaty przyrody.
Bory Tucholskie – obszar kulturowy
W ujęciu kulturowym Bory Tucholskie to jeden z regionów etnograficznych Pomorza Gdańskiego. To kraina wciśnięta pomiędzy Kaszuby, Kociewie i Krajnę. Tak rozumiane Bory Tucholskie to przede wszystkim teren, zamieszkały przez Borowiaków – grupę etniczną, która na wskutek całych wieków zamieszkiwania trudno dostępnych terenów śródleśnych, wykształciła swoją odrębność. Regionalna odrębność dotyczy zarówno gwary, jak i kultury czy ubioru, choć posiada wiele cech wspólnych z sąsiednimi regionami Kaszub oraz Kociewia.
Mieszkańcy tego terenu trudnili się m.in. bartnictwem, bogate w zwierzynę tereny dawały zajęcie myśliwym, a gęsta sieć rzek i jezior przyczyniła się do rozwoju rybołówstwa i flisactwa. Przez stulecia na terenie Borów rozwijało się smolarstwo i wypalanie węgla drzewnego. W późniejszym czasie, wraz z rozwojem przemysłu drzewnego, powstawały tu liczne tartaki.
Niedostępna leśna kraina często była azylem dla wszystkich ludzi skłóconych z prawem – zbiegów, dezerterów, chłopów szukających schronienia przed przemocą swoich panów. Nie było jednak mowy o samowoli. Zarówno łowiectwo, jak i pozyskiwanie drewna, połów ryb, były obwarowane stosownymi zapisami prawnymi, których złamanie groziło poważnymi konsekwencjami.
Granice etnograficzne Borów wydają się dość trudne do uchwycenia. Jest to o wiele trudniejsze niż w przypadku granic geograficznych. Na przestrzeni lat, wielu badaczy próbowało się tego podjąć, między innymi ksiądz Bernard Sychta, który badał nasz region w trudnym okresie okupacji hitlerowskiej.
Badacz w swojej pracy pt. „Kultura materialna Borów Tucholskich”, jako ogólnie uchodzące za borowiackie wymienia takie miejscowości (i okolice wokół nich), jak:
Bysław, Bysławek, Cekcyn, Czersk, Drzycim, Jeżewo, Legbąd, Lipinki, Lniano, Lubiewo, Łąg, Odry, Osie, Osiek, Osieczna, Rytel, Szlachta, Śliwice, Tuchola, Wda czy też Zdroje.
Niektóre z tych miejscowości dzisiaj zaliczane są do regionów sąsiednich, wydaje się więc, że sztywne granice, szczególnie z regionem kociewskim czy kaszubskim, nie zostały ustalone ponieważ są one raczej płynne i nieostre.
