Jan Karnowski
Jón Karnowsczi
(1886-1939)
Jan Karnowski był pisarzem, poetą, politykiem i wybitnym kaszubskim działaczem regionalnym.
Lata szkolne
Urodził się w 1886 roku w Czarnowie koło Brus. Jego rodzina najprawdopodobniej przybyła do parafii bruskiej z Dąbrówki koło Wielkiej Komorzy w powiecie tucholskim. W młodości pobierał nauki w pelplińskim Collegium Marianum i chojnickim gimnazjum, gdzie działał w tajnym kole chojnickich filomatów.
Później podjął też studia w pelplińskim seminarium, które jednak porzucił. To właśnie tam zaczął samodzielnie zgłębiać tematykę kaszubską i zaprzyjaźnił się z Aleksandrem Majkowskim – późniejszym twórcą „Życia i przygód Remusa”, został członkiem Koła Młodokaszubów. Później studiował we Fryburgu, gdzie nie przestawał pisać i tęsknić za Kaszubami.
Po powrocie włączył się w prace nad językiem kaszubskim, ludoznawstwem, urządzał wycieczki po Zaborach.
Nowa rzeczywistość
I wojnę światową przeżył w pruskim mundurze. W nowo powstałej II Rzeczpospolitej zaczął pracować w administracji państwowej. Został naczelnikiem Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego w Urzędzie Wojewódzkim Pomorskim w Toruniu. Podczas swojej pracy przyglądał się integracji terenów Pomorza z nowym bytem państwowym. Widział, że integracja mieszkańców Pomorza, a osobliwie Kaszubów w ramach państwa polskiego niosła ciężkie wyzwania dla ich poczucia narodowego i patriotycznego. Według niego powodem tym była bariera językowa i kulturowa oraz odmienne warunki życia materialnego.
Karnowski niejednokrotnie źle odnosił się do powstałego aparatu politycznego, lecz to właśnie okres pracy w wydziale bezpieczeństwa był najbardziej aktywnym, który angażował go w rozmaite inicjatywy.
Okres pracy w Czersku i odkrywanie Borów Tucholskich
Z powodu rozbieżności politycznych wizji wojewody pomorskiego i Jana Karnowskiego, działacz został przeniesiony do Czerska w roku 1924. Tam objął funkcję prezesa oddziału Sądu Powiatowego w Chojnicach. Zasięg jego działalności obejmował Czersk i kilka gmin okolicznych. Miał tam dobry kontakt z miejscową ludnością. Założył oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, jak wspominał po latach :
„W Czersku robiłem dużo wycieczek krajoznawczych w Bory Tucholskie i zapoznałem się gruntownie z terenem mojej pracy”.
W samym Czersku, Karnowski był członkiem miejscowej elity , wśród której było także kilka innych wybitnych osób. Wymienić trzeba przede wszystkim Ignacego Klińskiego, ziemianina z Kłodni, miejscowego działacza narodowego, od którego Karnowski zaczerpnął wiele pomysłów przy pisaniu humorystycznego opowiadania o życiu ks. Augusta Worzałły.
Mestwin i upowszechnianie wiedzy o historii regionu
W okresie toruńskim zbliżył się do endeckiego „ Słowa Pomorskiego” i w latach 1925-1927 był redaktorem „Mestwina” – dodatku literacko-naukowego do tego czasopisma. Pismo to dzięki swej formule pisma regionalnego i jednocześnie literacko-naukowego stało się forum wypowiedzi ludzi cieszących się największym autorytetem w kręgu pomorskich twórców i naukowców. Karnowski umieszczał w nim swoje utwory literackie i publicystyczne.
„Mestwin” znalazł na Pomorzu na ogół uznanie wśród inteligencji rodzimej. Niektórzy zostawali prenumeratorami „Słowa” jedynie po to, aby mieć „Mestwina”.
Karnowski redagując „Mestwina” dawał upust swym pasjom historycznym. Zamieszczał prace wspomnieniowe, jak i biograficzne, tworzył serie artykułów o polskich tradycjach niepodległościowych na Pomorzu. Sięgał do tradycji konfederacji barskiej, czy sytuacji na Pomorzu tuż przed odzyskaniem niepodległości.
Słowem – upowszechniał wiedzę o historii regionu. Ukazywał problemy dzielnicowości nie tylko przez pryzmat bieżących sporów politycznych i konfliktów personalnych . Sięgał głęboko do uwarunkowań historycznych (sięgając do czasów książąt pomorskich), społecznych i mentalnych. Starał się też pokazywać i promować inicjatywy pomorskie z okresu po odzyskaniu niepodległości. Niestety, z biegiem lat Karnowski widząc co się dzieje w polityce państwa polskiego zaczął w 1926 roku rewidować swoją postawę. To wpłynęło na jego decyzję o wycofaniu się z życia publicznego.
Jednak nie da się zaprzeczyć, że wydawanie „Mestwina” było wielkim osobistym sukcesem Karnowskiego.
Jeśli chodzi o pozostałą działalność publicystyczną, to Karnowski współpracował też z „Zaborami”, „Teką Pomorską”, „Kaszubami”, „Gryfem” i innymi pismami. Jako człowiek dojrzały, z ugruntowanymi poglądami, dzielił się swoimi przemyśleniami na temat wydarzeń w Polsce i Pomorzu. Wiele z nich zawarł w swym pamiętniku „Moja droga kaszubska”.
Problemy zdrowotne i śmierć pisarza
Karnowski mając 51 lat przeszedł na emeryturę ze względów zdrowotnych. Było to w 1937 roku. Ostatnie 2 lata życia spędził w Krostkowie nad Notecią pod Wyrzyskiem w Wielkopolsce, u swej siostry Elżbiety.
Zmarł w wyniku długotrwałej choroby serca 2 października 1939 roku w szpitalu w Wyrzysku. Został pochowany w Krostkowie, skąd w 1947 roku, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego, przeniesiono jego szczątki do Brus i złożono na tamtejszym cmentarzu parafialnym.
Jego dorobek literacki jest ogromny, choć do dziś nie w pełni doceniony i wykorzystany. Na łamach naszego portalu możecie znaleźć artykuły autorstwa Jana Karnowskiego, w których przygląda się on dziejom Pomorza.
Opracowano na podstawie książki „Wybitni, niepospolici, zasłużeni” M. Ollick, wyd. MBP w Tucholi
