Kmicic Borów Tucholskich
ks ppłk Józef Wrycza (1884-1961)
Józef Wrycza ps. „Rawycz”, (1884-1961) ksiądz, działacz narodowy, uczestnik walk o niepodległość.
Dzieciństwo i młodość
Urodzony 4 lutego 1884 r. w Zblewie pod Starogardem Gdańskim, w wielodzietnej rodzinie piekarza. Uczęszczał do gimnazjów w Pelplinie – Collegium Marianum, Chełmnie i Wejherowie. Jako uczeń gimnazjalny był działaczem tajnych kół filomackich. Po ukończeniu Seminarium Duchownego w Pelplinie i otrzymaniu święceń kapłańskich,w roku 1908 pracował w wikariatach: Borzyszkowach, Grucznie, Jastrzębicach, Lisewie, Śliwicach (1916-1919), Jastarni, Żarnowcu i Chełmży.
Kmicic Borów Tucholskich
W latach międzywojennych był popularny wśród społeczeństwa Pomorza – nazywany „Kmicicem Borów Tucholskich”.
W Chełmży, pod Toruniem, ks. Wrycza jako miejscowy wikariusz, zorganizował 28 stycznia 1919 r. zbrojny opór mieszkańców przeciw wdzierającym się do miasta oddziałom paramilitarnym „Grenzschutzu”.
Księdza Wryczę niemiecki sąd wojskowy skazał na karę śmierci za zdradę stanu. Przed wykonaniem wyroku ocalił go stanowczy protest ludności miasta. Po odbyciu półrocznej „odsiadki” w twierdzy grudziądzkiej, nielegalnie przekroczył kordon graniczny i zameldował się w oddziałach Powstania Wielkopolskiego. Tu pełnił funkcję kapelana. Dnia 21 stycznia 1920 r. na czele Wojska Polskiego wkracza do Chełmży, zaś 10 lutego odprawia w Pucku uroczystą Mszę Świętą, po której gen. Józef Haller dokonał zaślubin Polski z morzem. Do 1924 roku kapelan 63 toruńskiego Pułku Piechoty, a następnie XVI Dywizji Piechoty Pomorskiej w stopniu podpułkownika.
Działalność w międzywojniu – czas pokoju
W latach 1924-1939 był proboszczem w Wielu w p. Chojnickim, gdzie ukończył budowę kalwarii rozpoczętą przez ks. Szydzika.
W latach 1931-1939 prezes Związku Towarzystwa Powstańców i Wojaków na Pomorzu, najliczniejszej organizacji kombatanckiej, skupiającej byłych uczestników walk o niepodległość Polski z lat 1914-1921. Był jednym z czołowych działaczy Stronnictwa Narodowego oraz współorganizatorem Stowarzyszenia Młodzieży Narodowej na Pomorzu.
Wybuch II wojny światowej
Z chwilą wybuchu II wojny światowej, pod pseudonimem „Rawycz” organizuje oddziały partyzantów, na Kaszubach, stając się inspiratorem tajnej Wojskowej Organizacji Niepodległościowej (pseudonim „Koral”), a następnie konspiracyjnej organizacji młodzieżowej (wspólnie z B. Richterem), działającej w powiatach chojnickim i kościerskim, później również w wejherowskim i Gdyni.
Na wiosnę 1940 r. połączył kierowaną przez siebie organizację młodzieżową z Tajną Organizacją Wojskową „Gryfem Kaszubskim”, zwaną później „Gryfem Pomorskim”. W roku 1941 „Gryf Pomorski” liczył ponad 11 tysięcy członków. Ks. Wrycza piastował w nim funkcję prezesa Rady Naczelnej (wiceprezes Józef Dambek).
Od pierwszych dni okupacji poszukiwany przez hitlerowców, którzy za wskazanie jego miejsca ukrywania się wyznaczyli wysoką nagrodę pieniężną, w wysokości 200 tyś. marek.
Działalność księdza po wojnie
Po zakończeniu działań wojennych, do roku 1948 był proboszczem w Wielu, następnie w Tucholi. Tu też został honorowym kanonikiem kapituły chełmińskiej.
Zmarł 4 grudnia 1961 r. w Tucholi – pochowany na cmentarzu parafialnym.
Postać ks. Wryczy nierozłącznie związana jest również z historią ruchu społecznie-kulturalnego na Pomorzu. Był członkiem Rady Nadzorczej spółki wydawniczej czasopisma „Gryf”, Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego, które powstało w Kartuzach 21 IX 1907 r., współorganizatorem i uczestnikiem pierwszego Zjazdu Młodokaszubów w Gdańsku w roku 1912. Opublikował szereg artykułów krytycznie odnoszących się do władzy zaborczej.
Pamięć o ks. Józefie Wryczy jest wciąż żywa na Pomorzu. W Tucholi jego imię nosi Szkoła Podstawowa nr 1. W tym mieście jest stoi też jego pomnik. Ksiądz Wrycza poprzez swoją działalność niewątpliwie w dużym stopniu wpłynął na postawy mieszkańców Pomorza.
Opracowano na podstawie książki “Wybitni, niepospolici, zasłużeni” M. Ollick, wyd. MBP w Tucholi