Historia Łęga

Zbigniew Sapiński

W tym artykule autor bloga Łąg – Historia, pan Zbigniew Sapiński oprócz krótkiego rysu historycznego wsi, opowiada o tym skąd zrodziło się u niego zainteresowanie historią własnej miejscowości oraz do jakiego regionu można przypisać Łąg.

Jak powstał blog poświęcony historii Łęga?

Gdybym to dziś miał zacząć pisanie bloga poświęconego historii Łęga pewnie zacząłbym go tak:
Wszystko zaczęło się przed laty, dokładnie 14 grudnia 2005 roku, od pewnego skanu starej datowanej na 07.07.1907 r. pocztówki, którą przesłano mi na pocztę emaliową. Przedstawiała Łąg sprzed prawie stu lat. Nasz kościół, hotel Wojewódków na ulicy Kwidzyńskiej i panoramę wsi. Zainteresował mnie ten widok. Porównywałem go ze współczesnym Łęgiem szukając tych samych miejsc.

Potem dostałem od pani Kasi Mróz do poczytania, a następnie zeskanowałem sobie, maszynopis “Rękopisu sprzed lat” znanego również jako “Nowości łęskie” Józefa Kujawskiego.
Notatki prowadzone były od 12 września 1893r. do czerwca 1896r. Stanowiły one odpisy korespondencji wysyłanych do „Gazety Gdańskiej”.
To sprawiło, że  zainteresowała mnie, jak się z upływem czasu okazała, bogata historia Łęga.
Na tyle, że zacząłem pisać blog o tej tematyce umieszczając w nim „zdobyte” materiały i fakty.

Przez dziesięć lat nazbierało się tego sporo. Motywacją do tego było nieskromne pójście w ślady Kujawskiego. A szczególnie zainspirował mnie jeden z wpisów, który mimo wszystkich różnic wynikających z upływu czasu jest nadal aktualny:

„Każdy czytelnik przecież oprócz nowości z obszernego a dalekiego świata z pewnością chętnie to przeczyta, jak się coś ważniejszego w jego rodzinnej lub sąsiedniej wiosce stało. Moim zdaniem więc jest, że coś zawsze prawdziwego można do gazety podać i tym samym redakcję nowością wspierać. Bo czym nowości więcej, tym więcej ochoty na czytanie, a im więcej korespondentów tym więcej abonentów”.

Gdzie leży Łąg? Do jakiego regionu możemy go przyporządkować?

Opowieść o Łęgu wypada zacząć od określenia lokalizacji “bohatera” czyli Łęga. Lokalizacji administracyjnej i kulturalno- regionalnej.
Administracyjnie Łąg leży w wschodniej części gminy Czersk w powiecie Chojnice w województwie Pomorskim.
Z określeniem regionu nie jest już tak prosto, bo w dużej mierze zależy to od tego kto to mówi i na co się powołuje.
Chętnie przypisuje się go aż do trzech regionów: Kaszubskiego, Kociewskiego i Borowiackiego.

Najmniejsze pretensje  zgłaszają Kociewiacy a to z pewnością za sprawą naturalnej granicy, na odległej od Łęga o dwa kilometry rzeki Wdy (Czarnej Wody).
Za to i Kaszubi, i Borowiacy chętnie widzą wieś w swoim regionie.
Kaszubi twierdzą że to południowe Kaszuby, czyli dawne Zabory (terra Zaborensis). Ziemie te za czasów księstwa pomorskiego, co ciekawe, należały do kasztelani w Raciążu.
Borowiacy chcą ją widzieć w sercu Borów Tucholskich. Bo i odległość do Tucholi to ledwo 30 kilometrów.
Kociewiacy, którzy z kolei odżegnują się od Kaszubów skłonni są też odróżniać Łężan od Borowiaków, nazywając ich Lasakami. I szczerze mówiąc byłaby to najbardziej kompromisowa nazwa na wzór niby kaszubskich, ale jednak Gochów.
Bo tak naprawdę trudno jednoznacznie to rozstrzygnąć. Bo i po czym? Po strojach regionalnych, które wyszły już dawno z użycia i nawet te kaszubskie choć w największej ilości są jedynie rekonstruowane na podstawie starych opisów? Stroje kociewskie są mieszaniną kaszubskich z domieszką wielkopolską. Borowiackie zaś podobnie, ale z kujawska domieszką.

Język też o niczym nie świadczy choć kaszubskie „jo” jest tu jeszcze w użyciu. Stare,drewniane, regionalne budownictwo też już nie istnieje i pozostało jedynie jeszcze w pamięci ludzi pamiętających początki drugiej połowy XX wieku. Wskazuje ta pamięć na budownictwo raczej borowiackie.
Bo jedyny istniejący stary drewniany dom, nieżyjącej już pani Kujawskiej, na ulicy Kościelnej został dawno zmodernizowany i pokryty eternitem.
Ale z drugiej strony mogą Łężanie, traktując sprawę humorystycznie, zostać zarówno kociewskimi, borowiackimi jak i kaszubskimi Lasakami.
Dlatego nie dziwi że w pobliskim Czersku odbywały się, niestety zaniechane, Spotkania Kultur Pogranicza o łatwej do rozszyfrowania nazwie KO-BOR-KA.
Jedno jest pewne,o czym wiedzą mieszkańcy wsi, że jest to naprawdę piękna okolica skoro, wszyscy się o nią „biją”.

Łąg - Long - Pocztówka

Krótki rys historyczny Łęga

Jak wskazują publikacje najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu wczesnej epoki żelaza tzw. kultury wschodnio- pomorskiej [650-100 p.n.e.].
Z tego okresu pochodzi 10 grobów skrzynkowych z płasko łupanych płyt piaskowca.

Trzeba przyznać że nie prowadzono poważnych prac na tym terenie uznając znalezisko za typowe dla tego terenu bo i wcześniejsze ślady (z epoki łużyckiej 1200-650 p.n.e.) odnaleziono w postaci kamiennych kręgów w pobliskim Złym Mięsie (zniszczone przed 1877 r.), Starzyskach (zniszczone w 1875 r.) i w bardziej znanych obecnie Odrach. Jeśli się weźmie pod uwagę, że prastary Łąg musiał znajdować się nad brzegiem jeziora, co sugerują stare zapiski i badania geologiczne oraz obecne ukształtowanie terenu, a także, zasypany w końcu XX w. były staw przeciwpożarowy to można przyjąć że istniały tu dobre warunki do jeszcze wcześniejszego osadnictwa. Brak niestety wczesnych zapisów z początków państwowości i czasów księstwa pomorskiego.

Z zapisków historycznych wynika że do 1330r. Łąg z Czerskiem, Brusami i Wielem należał do kasztelani zaborskiej.
Po 1330 wszedł w skład komturstwa tucholskiego, co zapoczątkowało okres panowania krzyżaków. Pierwszy zachowany dokument lokacyjny pochodzi z 1354 r. W nim to Wojciech Doryng i stryj jego Paweł nadali sołtysom Tomaszowi i Hieronimowi 60 włok ziemi.
Otrzymano też przywilej odprawiania 2 mszy w tygodniu. W tym też czasie  zaczęto wznosić w Łęgu pierwszą drewnianą kaplicę.
O tym wydarzeniu opowiada jedna z trzech legend dotyczących łęskiego kościoła.

W 1385 r. komtur Rudriiger v.Elzer zapisał mieszkańcom wsi 5 nowych włók ziemi. W tym czasie przez Łąg przebiegał już szlak handlowy i były tu 3 karczmy i „sucha buda”(hotel) jak wspomina kronikarz.
Za czasów Rzeczpospolitej szlacheckiej Łąg jest wsią królewską należącą do starostwa tucholskiego.
W 1570r. w Łęgu były 3 karczmy, kościół i 11 gburów (bogatych gospodarzy).
Rok 1655 – początek potopu szwedzkiego, przyniósł wyludnienie wsi, której mieszkańcy w obawie przed represją i grabieżą Szwedów chowali się w borach. Po odejściu zaborców Łąg pozostał zniszczony i ograbiony. Opowiada o tym kolejna z Łęskich legend.

W 1664 były w wiosce 4 karczmy i „pełniono straż leśną w puszczy i barci leśnej”.
W roku 1769 wieś wraz z wsiami Czersk i Legbąd oraz licznymi pustkowiami należała do dóbr czerskich których właścicielem byli Łukowicze.
Łęscy czynszownicy płacili największy w kluczu czynsz wynoszący 137 talarów i 75 groszy oraz tzw. „szos” od bydła za 5 krów, 20 owiec i 6 świń. II płowa XIX i początek XX w. to okres dynamicznego rozwoju Łęga we wszystkich dziedzinach.
Od 15.02.1859r. łęski kościół stał się ponownie samodzielną parafią. 28 lutego 1866r. założono Towarzystwo Rolnicze. (Oprócz Łęga na terenie ówczesnego powiatu chojnickiego założono wtedy towarzystwa w Tucholi, Śliwicach i Czersku).
W 1867r. wieś nawiedziła epidemia cholery , zapewne ostatnia tego typu na Pomorzu. Stąd nad bocznym wejściem do kościoła widzimy namalowany wizerunek św. Rocha, patrona od zarazy i zwierząt.
W 1850 wybudowano budynek szkoły powszechnej. W 1870 roku poprowadzono przez wieś kolej „Wschodnią” (Chojnice-Tczew). W latach 18771882 parafia po śmierci (zagadkowym zniknięciu) proboszcza, pozostawała bez kapłana. 14.01.1882r. przybył do parafii długo oczekiwany nowy proboszcz ks. Augustyn Worzałła. On to w latach 1886-88 wybudował obecny kościół w Łęgu i był animatorem wielu społecznych działań.

W 1884 wieś liczyła 1087ha powierzchni, miała 329 budynków w tym 134 mieszkalne.
Żyło w niej 1025 katolików, 61 ewangelików i kilka rodzin żydowskich.
W 1890 powstał Bank Ludowy udzielający pożyczek polskim rolnikom, kupcom i rzemieślnikom. 14.01.1894r. powołano polsko-chrześcijańskie towarzystwo ludowe „Oświata”.
W roku 1898 wybudowano młyn parowy, który służył mieszkańcom do lat 70 XX w. (obecnie motel „Stary Młyn”).
W 1904r. powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, gniazdo „Łąg” a 17.10.1905r. druhowie z OSP podpisali oficjalnie swój statut (zarejestrowany 27.10.1905r.).
Wszystkie te wydarzenia miały miejsce w czasie kiedy ziemia znajdowała się pod pruskim zaborem i dopiero styczeń 1920 roku przyniósł powrót do macierzy. Odzyskana państwowość pozwalała śmiało patrzeć w przyszłość. W latach 1928-30 wybudowano przebiegającą przez Łąg „kolej francuską”(Bydgoszcz-Kościerzyna-Gdynia) i od tego czasu we wsi krzyżują się dwa szlaki kolejowe, choć nigdy nie przyniosło to dla Łęga większych profitów.

W wrześniu 1939 r. Łęga i okolic broniła grupa operacyjna „Czersk” pod dowództwem gen. bryg. Stanisława Grzmota Skotnickiego.

Okres II wojny światowej to kolejny czas zniszczeń i prześladowań. We wsi znajdowała się placówka żandarmerii, która dawała się we znaki ludności polskiej (tablica ku czci zamordowanych w wejściu głównym kościoła).
Łąg wyzwoliła 49 armia 2 frontu białoruskiego 22.02.1945r. To “wyzwolenie”przyniosło jednak wywózki na Sybir upamiętnione kolejną tablica w kościele. Rok 1956 to budowa nowej szkoły podstawowej (9.12.2005r. oddano do użytku nową salę gimnastyczną przy zespole szkół).
W wrześniu 1998 roku otwarto nowy Ośrodek Kultury z biblioteką i remizą OSP. Dziś sołectwo Łąg liczy 1122 h powierzchni i zamieszkuje je 1249 osób w Łęgu i dwóch osadach: Bukowa Góra i Szyszkowiec (wg. stanu na luty 2011).

Autor: Zbigniew Sapiński
Łąg – Historia